Rozstanie jest sytuacją wywołującą u dziecka trudne emocje, ponieważ jest ono bardzo związane z matką, zwłaszcza w ciągu pierwszych trzech lat życia.
W tym okresie zaczyna kształtować się jego osobowość i samodzielność. Matka zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa oraz obdarza je miłością, szacunkiem i troskliwą opieką. Pełni ona rolę gwaranta, którego obowiązkiem jest zaspokajanie potrzeb dziecka, w tym potrzeb emocjonalnych. Dlatego też jej obecność przy nim jest konieczna, podobnie jak poświęcenie czasu i uwagi.
Spis treści
Oswojenie z rozstaniami
W ciągu pierwszych trzech lat życia dziecko jest całkowicie zależne od matki. Ma ono wewnętrzne przekonanie, że mama jest zawsze przy nim. Pod upływie trzech lat rozpoczyna się proces separacji dziecka od matki może wywołać u dziecka negatywne emocje, dlatego zaleca się odpowiednie przygotowanie go do rozstań. Sprawdzoną metodą jest pozostawianie malucha pod opieką innych bliskich, albo opiekunki. Wpływa to korzystnie na relacje między dzieckiem a matką oraz między matką a ojcem. Chwilowy odpoczynek od macierzyństwa umożliwia poświęcenie czasu i uwagi relacji małżeńskiej. Pozostawienie dziecka pod opieką ojca pozwala natomiast wypełnienie innych obowiązków związanych z prowadzeniem domu lub sferą zawodową, albo na odpoczynek. Ojciec może natomiast poznać własne dziecko i budować z nim więź emocjonalną. Krótkie rozstania z matką wpływają korzystnie na dziecko, ponieważ powodują, że przyzwyczaja się ono do cyklu rozstań i powrotów. Po upływie pewnego czasu będzie ono traktować rozstania z matką jak naturalne sytuacje, a rozstania nie będą wywoływać negatywnych emocji.
Rozwój niezależności
Niedługie rozstania z mamą wspomagają rozwój niezależności dziecka. Nie powinny być one zbyt traumatyczne, ponieważ nie będą wówczas pełnić rozwojowej roli. Matka jest najbardziej odpowiednią opiekunką dla dziecka w ciągu pierwszych lat życia. Przez około pięć – sześć pierwszych miesięcy życia dziecka nie dostrzega ono różnicy między matką a sobą. Matka powinna być wówczas stale obecna przy dziecku. Jej wrażliwość i reagowanie na potrzeby dziecka pomagają rozwijać zaufanie do świata. Około szóstego miesiąca życia dziecko uczy się odróżniać mamę od innych opiekujących się nim osób. Niemniej pozostaje ona dla niego najważniejszą osobą.
Czas budowania tożsamości
Rozstania z mamą są odczuwane negatywnie około ósmego miesiąca. Tego typu stan emocjonalny u dziecka nosi nazwę lęku ósmego miesiąca. Dziecko dostrzegając rozstania i powroty matki nie nabiera jeszcze przekonania, że mama istnieje, gdy nie jest fizycznie przy nim obecna. Dlatego też warto zadbać o odpowiedni czas rozstań i ich charakter. Wtedy dziecko uczy się, że jest odrębną istotą i nabiera ufności w to, że mama do niego wróci.
W okresie od około 10 miesiąca do 15 miesiąca życia dziecko stopniowo buduje swoją niezależność. Rozstania z matką są znacznie mniej traumatyczne, ponieważ uwaga dziecka jest skoncentrowana na otoczeniu i jego poznawaniu. Niemniej w okresie od 15 do 22 miesiąca życia dziecko dostrzegając zagrożenia z zewnątrz ponownie odczuwa większą potrzebę fizycznej obecności matki. W związku z tym rozstania są związane z trudnymi przeżyciami. Mogą występować napady złości i wściekłości. Dziecko okazuje emocje w różny sposób, między innymi poprzez krzyk i płacz. Można mu pomóc w zaakceptowaniu rozstań poprzez zapewnienia o rychłym powrocie, dotrzymywanie słowa oraz odpowiednie przygotowanie dziecka do rozstania.
W okresie od 2 do 3 roku życia dziecko buduje własną tożsamość oraz nabywa umiejętności psychiczne, które umożliwiają mu być bardziej niezależnymi od matki. Tym samym może ono samodzielnie funkcjonować, gdy nie jest ona fizycznie obecna. Dziecko jest świadome, że matka istnieje mimo jej nieobecności. Nabiera też świadomości, że czasem zaspokaja ona jego potrzeby, a czasem nie.
Dostosuj rozstania do wieku
pierwszym roku życia dziecko szczególnie potrzebuje, aby matka była przy nim obecna. Rozstania nie powinny trwać dłużej niż kilka godzin. Nie powinny też występować codziennie. Starsze dzieci znacznie lepiej znoszą rozstania z mamą. Dłuższe rozstania z matką są najczęściej związane z powrotem do pracy. Warto dobrze przemyśleć tę decyzję z uwzględnieniem bezpieczeństwa finansowego i możliwości pracy w niepełnym wymiarze godzin. Czasem tymczasowe zrezygnowanie z ambicji i dochodów finansowych wynikających z powrotu do pracy w zawodzie przynosi wiele korzyści, zarówno dziecku, jak i całej rodzinie.
Powrót mamy do pracy
Nieobecność matki związana z powrotem do pracy wymaga podjęcia decyzji w zakresie powierzenia opieki nad dzieckiem. Opiekun powinien być związany z maluchem emocjonalnie. Pierwszym kandydatem do pełnienia tej roli jest ojciec dziecka. Obecnie ma on możliwość skorzystania z urlopu wychowawczego. Rolę opiekunów mogą też pełnić dziadkowie, lecz rodzice dziecka nie powinni od nich tego wymagać. Przeważnie dziadkowie sami wyrażają chęć objęcia opieki nad wnukami. Nie zawsze jest to jednak możliwe ze względu na miejsce ich zamieszkania, albo stan zdrowia. W takiej sytuacji konieczne jest zatrudnienie opiekunki, albo oddanie dziecka do żłobka. Ostatnie dwa rozwiązania powinny być starannie rozważone, ponieważ kontakty społeczne tego typu nie zrekompensują dziecku rozstania z mamą.
Jak przygotować dziecko?
Chcąc oszczędzić maluchowi traumatycznych przeżyć warto pamiętać o kilku istotnych zasadach związanych z planowaniem rozstań. Czas rozstania powinien być dostosowany do wieku i stopniowo zwiększany. W czasie nieobecności dziecko powinno mieć zapewnioną odpowiednią opiekę, co należy do obowiązków matki. Matka nie powinna znikać ukradkiem i bez pożegnania wykorzystując nieuwagę lub sen dziecka. Rozstanie będzie mniej trudnym przeżyciem dla malucha, jeżeli mama z nim porozmawia mówiąc o tym, gdzie wychodzi, z jakiego powodu i kiedy wróci. Komunikaty powinny być krótkie, aby maluch mógł je zrozumieć. Młodsze dzieci mogą nie zrozumieć przekazu, ale będzie zapamiętywać ciągłość wydarzeń i poczuje się bezpieczne. Mama powinna przygotować dziecko także do zmiany opiekuna. Bardzo istotne jest też uważne obserwowanie malucha w okresie rozstań z matką. Należy zwrócić uwagę na to, jak maluch śpi, bawi się i je. Początkowo dziecko może być płaczliwe. Negatywnym emocjom z reguły towarzyszą niepokojące objawy. Niemniej maluch ostatecznie adaptuje się do nowego układu dnia i akceptuje rozstania z matką.
Poświęć czas i uwagę
Po powrocie do domu mama powinna zorganizować czas w taki sposób, żeby poświęcić się tylko dziecku. Nieobecność matki powinna być wynagradzana poprzez więź emocjonalną i kontakt z dzieckiem. Starsze dzieci można angażować w prace związane z prowadzeniem domu. Dziecko przeżywa szereg uczuć związanych z wyjściem i powrotem matki. Warto nazywać te uczucia i traktować je jako naturalny element życia dziecka. Trudne emocje można ukoić w sposób odpowiedni do wieku malucha, na przykład poprzez pogłaskanie, przytulenie lub rozmowę.
Nie celebruj rozstań
Dziecko z reguły nie chce rozstawać się z matką, ale mimo to nie należy przeciągać rozstań w nieskończoność. Maluch potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, a widok rozpaczającej razem z nim matki mu tego nie zapewni. Długie celebrowanie rozstania z dzieckiem nie jest zbyt korzystne. Warto zaplanować powrót do pracy w taki sposób, aby była to jedyna zmiana w życiu malucha. Mama powinna przygotować się na to, że po powrocie dziecko okaże jej swoją złość, co jest całkiem naturalne. Zaakceptowanie emocji malucha przez matkę doprowadzi stopniowo do tego, że przestanie on tak silnie przeżywać rozstań i okazywać negatywne emocje.
Wybór żłobka
Oddanie dziecka do żłobka jest ostatecznym rozwiązaniem umożliwiającym zapewnienie dziecku odpowiedniej opieki w czasie nieobecności matki. Warto zdobyć informacje na temat wybranych żłobków, w tym zwłaszcza w zakresie jakości opieki. Dziecko oswoi się z nieobecnością mamy, jeżeli będzie stopniowo przyzwyczajane do tego, że zajmuje się nim inna osoba. Początkowo matka może być obecna podczas gdy dziecko spędza czas z inną bliską osobą. W późniejszym czasie nie będzie to konieczne. Warto dać dziecku przedmiot będący częścią domowego otoczenia. Wystarczy miś, kocyk lub inna ulubiona zabawka. W początkowym okresie uczęszczania dziecka do żłobka można zostawać z nim przez chwilę, a jednocześnie stopniowo wydłużać czas rozstań. Warto wspierać je i poświęcać mu swój czas w domowym zaciszu oraz obserwować zachowanie malucha i sposób radzenia sobie z nową sytuacją. Pomocne są rozmowy z opiekunkami w żłobku odnośnie do sposobu zachowania się dziecka podczas nieobecności matki.
Maluch pod pieczą opiekunki
Powierzenie dziecka pod opiekę opiekunki jest dostępne dla węższego grona rodziców. Nie zawsze pozwalają na to możliwości ekonomiczne. Podobnie jak w przypadku żłobka ważne jest zebranie informacji na temat rzetelnych i doświadczonych opiekunek. Przed jej zatrudnieniem należy zapoznać się z jej planami życiowymi w okresie opieki nad dzieckiem, aby uniknąć zmiany osoby opiekuna. Oceniając kandydatki na opiekunkę należy zwrócić uwagę na sposób nawiązywania przez nią kontaktu z maluchem oraz na jej usposobienie. Powinna sprawiać wrażenie ciepłej osoby okazującej zainteresowanie dzieckiem. Malec potrzebuje poczucia stabilności i bezpieczeństwa, a częste zmiany osoby opiekującej się nim temu nie sprzyjają. Przed zatrudnieniem opiekunki należy poprosić ją o referencje oraz szczegółowo uzgodnić kwestię wysokości wynagrodzenia i wymiaru czasu pracy. Dziecko powinno być stopniowo przyzwyczajane do opiekunki jeszcze przed powrotem mamy do pracy w zawodzie. Okres przygotowawczy powinien trwać około 14 – 21 dni.
Rozstania z przedszkolakiem
Posłanie malucha do przedszkola jest korzystnym rozwiązaniem w przypadku dzieci w wieku trzech lat. Niemniej nie każde dziecko na tym etapie rozwoju jest gotowe na rozszerzanie kontaktów społecznych i dłuższe rozstanie z matką. Dzieci posiadające rodzeństwo zwykle dobrze radzą sobie w przedszkolu już w wieku 3 lat. Inne maluchy powinny pozostawać w domu do momentu skończenia 4 lat. Wybierając przedszkole warto postępować podobnie jak w przypadku żłobka. Korzystne jest też odpowiednie przygotowanie dziecka do rozstania z matką i oswojenie malucha z przedszkolem. Przez pierwsze dni pobytu malca w przedszkolu można pozostać z nim na kilka – kilkanaście minut. Okres przebywania dziecka w tego typu placówce nie powinien początkowo przekraczać 3 godzin. Proces przystosowania się malucha do zmiany jest związany z trudnymi emocjami. Warto pozwolić dziecku wypłakać się i wyżalić oraz wysłuchać go. Rozstając się z nim należy podać konkretny czas powrotu. Po powrocie do domu warto rozmawiać z maluchem o sposobie spędzania czasu w przedszkolu. Pomocne w obserwowaniu zachowania malca i procesu jego adaptacji do zmiany są też rozmowy z wychowawczynią.
