Dokładne określenie terminu porodu jest kluczowe dla prawidłowego prowadzenia ciąży. Zwykle przyjmuje się, że ciąża trwa średnio 280 dni (40 tygodni) od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Już na pierwszej wizycie ginekologicznej ustala się wiek ciąży i przewidywany termin porodu na podstawie daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki lub na podstawie pierwszego dokładnego badania ultrasonograficznego, a wszelkie późniejsze zmiany przewidywanego terminu porodu dokumentuje się w karcie ciąży. Metody datowania ciąży różnią się między sobą dokładnością i ograniczeniami, dlatego w praktyce klinicznej często korzysta się z kilku z nich równolegle.

Na podstawie daty ostatniej miesiączki

Termin porodu najczęściej wyznacza się, dodając 280 dni (9 miesięcy + 7 dni) do pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Metoda ta zakłada standardowy 28-dniowy cykl i owulację w 14. dniu cyklu. Jej dokładność jest ograniczona: realnie błąd może sięgać nawet ±1–2 tygodni. W badaniach ultrasonograficznych pierwszego trymestru okazało się, że tylko ok. 28–32 % porodów przypada na tydzień wyznaczony metodą daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki, co wskazuje na względną niedokładność tej metody. Dodatkowo niepewność pamięci daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki, nieregularne cykle, krwawienia implantacyjne czy stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych mogą zniekształcić wynik. Mimo to data pierwszego dnia ostatniej miesiączki stanowi bazę do wstępnego datowania – zwłaszcza jeśli pacjentka jest pewna daty – jednak eksperci zalecają zawsze potwierdzenie terminu porodu badaniem ultrasonograficznym. W razie rozbieżności i obszernych odchyleń w kolejnych badaniach dopuszcza się korekty na podstawie badania ultrasonograficznego.

Na podstawie daty owulacji lub zapłodnienia

Jeżeli znana jest dokładna data zapłodnienia (np. w ciąży po procedurach zapłodnienia in vitro lub docytoplazmatycznego wstrzyknięcia plemnika), datowanie uznaje się za bardzo precyzyjne. Termin porodu oblicza się jako 266 dni od dnia zapłodnienia (lub w przypadku transferu zarodka dodaje się odpowiednio 261–263 dni w zależności od dnia rozwoju zarodka). Metoda ta jest dokładniejsza niż datowanie na podstawie daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki, ponieważ nie zakłada sztywnego dnia owulacji – jednak wymaga jednoznacznej znajomości momentu poczęcia. W praktyce dotyczy to najczęściej ciąż po zapłodnieniu wspomaganym. Przy naturalnej ciąży, nawet jeśli kobieta śledzi owulację za pomocą testów owulacyjnych lub pomiaru temperatury, precyzja datowania jest nadal mniejsza niż przy badaniu ultrasonograficznym, ze względu na krótki okres życia jajeczka i zdolność przetrwania plemników.

Badanie ultrasonograficzne (USG)

• I trymestr (do 13+6 tyg.): Badanie ultrasonograficzne w I trymestrze jest najdokładniejszą metodą datowania. Pomiar długości ciemieniowo-siedzeniowej płodu pozwala na oszacowanie wieku ciąży z dokładnością około ± 5–7 dni. Zaleca się wykonać badanie ultrasonograficzne między 11. a 13+6 tygodniem ciąży, podczas którego oblicza się termin porodu na podstawie pomiaru długości ciemieniowo-siedzeniowej płodu. Jeśli data pierwszego dnia ostatniej miesiączki jest niejasna lub różni się od wyniku badania ultrasonograficznego, w praktyce obowiązują ustalone progi: przed 9. tygodniem ciąży, jeżeli różnica między datą pierwszego dnia ostatniej miesiączki a datą badania ultrasonograficznego wynosi więcej niż 5 dni, przyjmuje się termin z badania ultrasonograficznego; między 9. a 13+6 tygodniem ciąży ten próg to 7 dni. Jeżeli pacjentka nie pamięta dokładnie daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki, pierwszorazowe badanie ultrasonograficzne w I trymestrze służy do określenia wieku ciąży zamiast daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Poziom dokładności spada po około 84 mm długości ciemieniowo-siedzeniowej płodu (~14. tydzień ciąży) – dalej do celów datowania stosuje się pełną biometrię płodu.
• II trymestr (14+0 – 27+6 tyg.): W II trymestrze do datowania używa się szeregu pomiarów biometrycznych (głównie średnicy dwuciemieniowej, obwodu główki, obwodu brzucha i długości kości udowej). Dokładność obliczenia przewidywanego terminu porodu wynosi zazwyczaj ± 7–10 dni, jeśli badanie ultrasonograficzne wykonano w pierwszej połowie II trymestru, a do ± 10–14 dni w jego drugiej połowie (22–27. tygodniu). Jeżeli wiek ciąży został już ustalony w I trymestrze, drugie badanie ultrasonograficzne ma raczej charakter kontrolny i zwykle nie zmienia wcześniejszego przewidywanego terminu porodu. Korekty terminu porodu za pomocą badania ultrasonograficznego w II trymestrze dokonuje się tylko w wyjątkowych przypadkach wyraźnych rozbieżności – według zaleceń, jeśli badanie ultrasonograficzne między 14+0 a 15+6 tygodniem ciąży wskazuje różnicę większą niż 7 dni względem daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki lub między 16+0 a 21+6 tygodniem ciąży większą niż 10 dni, ustala się przewidywany termin porodu zgodnie z wynikiem badania ultrasonograficznego. Jeśli pacjentka nie miała wcześniejszego badania ultrasonograficznego, II trymestr można wykorzystać do datowania (np. przy pomiarach obwodu główki i długości kości udowej), ale wyniki są mniej dokładne. Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów podkreśla, że ciąża bez ultrasonograficznego potwierdzenia przewidywanego terminu porodu przed 22. tygodniem jest słabo datowana.
• III trymestr (≥28 tygodni): Datowanie ciąży na podstawie biometrii płodu po 28. tygodniu jest najmniej wiarygodne (dokładność ±21–30 dni). Wynika to ze zmienności wzrostu płodu i trudności odróżnienia drobnego wzrostu od rzeczywistego wcześniejszego terminu. Dlatego eksperci zazwyczaj nie zmieniają przewidywanego terminu porodu w oparciu o badanie ultrasonograficzne w III trymestrze, zwłaszcza jeżeli wcześniej wykonano badanie ultrasonograficzne w I trymestrze. Ewentualne korekty mogą być rozważane tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. brak wcześniejszego datowania oraz odmienna niż oczekiwana biologia płodu), zwykle przy różnicy przekraczającej 21 dni. Badanie ultrasonograficzne w III trymestrze pełni jednak ważną rolę w ocenie wzrastania płodu i wykrywaniu patologii (np. wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu), ale nie powinno być podstawą pojedynczej zmiany przewidywanego terminu porodu.

Pomiar wysokości dna macicy

Pomiar wysokości dna macicy jest prostą metodą orientacyjnego oceniania wieku ciąży od około dwudziestego tygodnia. W teorii liczba centymetrów od spojenia łonowego do dna macicy odpowiada liczbie tygodni ciąży. W praktyce dokładność tego podejścia jest jednak niska – badania pokazują, że pomiar wysokości dna macicy obarczony jest dużą zmiennością. Na wynik wpływają między innymi wzrost ciała matki, mięśniaki macicy, nadmiar lub niedobór płynu owodniowego, ciąża mnogas czy pozycja płodu. Z tego względu wysokość dna macicy stosuje się głównie jako przesiewową kontrolę prawidłowego wzrostu płodu, a nie precyzyjną metodę datowania. W warunkach ograniczonego dostępu do badania ultrasonograficznego może ona jednak dostarczyć ogólnego pojęcia o wieku ciąży.

Kalkulatory i aplikacje mobilne

W internecie i w aplikacjach mobilnych dostępnych jest wiele kalkulatorów ciąży, które na podstawie daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki lub daty zapłodnienia automatycznie obliczają przewidywany termin porodu oraz inne ważne daty, na przykład datę owulacji czy sugerowane terminy badań. Narzędzia te opierają się zazwyczaj na standardowych formułach, na przykład na regule Naegelego, zgodnie z którą do daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki dodaje się dwieście osiemdziesiąt dni, uwzględniając ewentualnie długość cyklu miesiączkowego. Ich dokładność jest jednak zbliżona do obliczeń manualnych – metoda jest ograniczona przez poprawność wprowadzonych danych oraz przyjęte założenia, takie jak regularność cykli miesiączkowych. Ponadto badania wykazują, że wiele aplikacji ciążowych nie przechodzi rzetelnej weryfikacji medycznej i zawiera informacje niepotwierdzone naukowo. Aplikacje mogą stanowić wygodne narzędzie edukacyjne dla pacjentek, ale nie zastąpią profesjonalnej oceny: eksperci zalecają, aby ostateczne datowanie ciąży zawsze opierało się na badaniu lekarskim i badaniu ultrasonograficznym, a nie wyłącznie na korzystaniu z kalkulatora.

Różnice między metodami i postępowanie przy rozbieżnościach

Różne metody datowania ciąży mogą dawać rozbieżne wyniki. W praktyce klinicznej przyjmuje się, że najlepszym źródłem informacji jest pierwsze wiarygodne badanie ultrasonograficzne przeprowadzone w pierwszym trymestrze ciąży, ponieważ ma ono najmniejszy błąd. Jeśli ustalony wcześniej przewidywany termin porodu (na przykład na podstawie daty pierwszego dnia ostatniej miesiączki) znacząco różni się od wyniku badania ultrasonograficznego, należy rozważyć jego korektę. Eksperci podają konkretne progi:

• w pierwszym trymestrze wszelkie różnice przekraczające siedem dni skłaniają do przyjęcia datowania na podstawie badania ultrasonograficznego,
• w drugim trymestrze – różnice większe niż siedem dni w okresie od czternastego do piętnastego tygodnia i sześciu dni ciąży oraz większe niż dziesięć dni w okresie od szesnastego do dwudziestego pierwszego tygodnia i sześciu dni ciąży,
• po przekroczeniu dwudziestego drugiego tygodnia – różnice przekraczające czternaście dni.

Jeżeli pierwszy trymestr został precyzyjnie określony, kolejne badania ultrasonograficzne zwykle nie wymagają zmiany przewidywanego terminu porodu – nawet gdy istnieją mniejsze rozbieżności, traktuje się je jako potwierdzenie uprzednio ustalonego terminu. Wyjątkiem są ciąże powstałe w wyniku procedur wspomaganego rozrodu, w których informacje o dokładnej dacie zapłodnienia zawsze mają pierwszeństwo przed szacunkami opartymi na dacie ostatniej miesiączki. W przypadku rozbieżności lekarz powinien omówić z pacjentką zasadność zmiany terminu porodu i udokumentować podjętą decyzję. Zgodnie z zaleceniami ciąża nieweryfikowana przez badanie ultrasonograficzne przed ukończeniem dwudziestego drugiego tygodnia uważana jest za słabo datowaną, co może wpływać na opóźnienie decyzji dotyczących indukcji porodu oraz porodów planowanych.

Tabela porównawcza metod