Spożywany pokarm dostarcza organizmowi materiału energetycznego i budulcowego, stąd też zwykło mówić się, że jesteśmy tym, co jemy. Jedzenie ma wpływ na efektywność pracy, a także na wygląd i samopoczucie. Wybór pokarmu jest szczególnie istotny w przypadku dzieci, ponieważ codzienny jadłospis ma wpływ na rozwój i odporność. Nieprawidłowe odżywianie powoduje osłabienie barier odpornościowych. W diecie dziecka powinno znaleźć się jak najmniej sztucznych dodatków do żywności. Zdaniem dietetyków sprzyjają one otyłości, alergii i innym chorobom oraz mogą powodować osłabienie odporności.
Spis treści
Sztuczne dodatki do żywności
Wśród syntetycznych dodatków do żywności można wyróżnić substancje zagęszczające i poprawiające walory smakowe, aromat bądź wygląd. Do tego typu związków chemicznych należą również substancje przedłużające okres przydatności do spożycia oraz o działaniu spulchniającym. Choć mają one korzystny wpływ na produkt, mogą negatywnie oddziaływać na zdrowie konsumenta. Szkodliwe oddziaływanie na stan konsumenta może być związane z nasileniem problemów ze zdrowiem lub reakcji alergicznych. Sztuczne dodatki wchodzące w skład produktów spożywczych mogą przyczynić się do zatrucia toksynami, stanów zapalnych skóry, dolegliwości trawiennych i nadwrażliwości sensorycznej. Producenci stosują wyłącznie substancje, które są prawnie dozwolone. Informacji na ten temat dostarcza między innymi prawo Unii Europejskiej implementowane także w polskim prawie.
Problem w tym, że większość syntetycznych związków dodawanych do żywności nie została poddana badaniom, które pozwoliłyby określić skutki długoterminowego oddziaływania sztucznych dodatków do żywności na organizm. W środowisku dietetyków są wysuwane hipotezy, według których syntetyczne związki dodawane do żywności mogą mieć związek z rosnącą zachorowalnością na choroby cywilizacyjne (np. otyłość). Sztuczne dodatki znajdują się głównie w wysoko przetworzonych produktach, które sprzyjają przybieraniu na wadze, ponieważ zawierają dużo kalorii, tłuszczów trans i cukrów prostych. Poza tym, nie zostało udowodnione, że syntetyczne substancje pozostają całkowicie neutralne względem innych związków chemicznych.
Przepisy prawne dotyczące dodatków do żywności są częściowo implementowane z prawa UE. Część regulacji to typowe przepisy krajowe, które nie są wyrazem ujednolicania standardów na obszarze państw członkowskich unii. W efekcie niektóre substancje dozwolone na obszarze Polski, są niedozwolone w krajach członkowskich i vice versa. Sztuczne dodatki do żywności nadal są przedmiotem badań. Ich prowadzenie jest konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa i higieny żywności.
Jogurt owocowy czy z owocami?
Na rynku spożywczym są dostępne różne serki i jogurty opracowane z myślą o dzieciach. Najmłodsi konsumenci zwracają uwagę głównie na opakowanie, wygląd i konsystencję oraz smak, który powinien być słodki. Producenci kierują się dokładnie tymi samymi kryteriami. Dobierają dodatki do żywności dozwolone do stosowania, aby nadać produktowi jak najlepsze parametry. Jeżeli najmłodszy konsument polubi produkt będzie jadł go stale. Rola rodziców polega na tym, żeby przed zakupem produktów dla swoich pociech uważnie przyjrzeli się etykietom. Jogurt o smaku owocowym niekoniecznie zawiera owoce.
Aromat i smak owoców wynika z obecności w nich naturalnych związków. Chemicy nauczyli się pozyskiwać je sztuczną metodą. W ten sposób powstały dodatki do żywności, które po pierwsze umożliwiają ograniczenie kosztów produkcji, a po drugie ułatwiają oszukanie konsumenta. Jogurty i serki reklamowane jako produkty skierowane przede wszystkim do grupy najmłodszych konsumentów są prezentowane przeważnie jako zdrowe źródło witamin i wapnia zapewniające energii.
Osoby opracowujące kampanię marketingową dokładają starań, aby produkt został przedstawiony jako artykuł spożywczy dostarczający składników odżywczych, które są niezbędne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Dopełnieniem jest obraz szczęśliwych i uśmiechniętych maluchów zajadających ze smakiem jogurt.
Owocowy smak może natomiast wynikać nie tyle z zawartości owoców, co z obecności takich dodatków, jak sztuczny wsad owocowy, aromaty, barwniki i substancje zagęszczające. Sztuczny wsad owocowy może zawierać dodatkowo cukier bądź znacznie bardziej szkodliwy syrop glukozowo – fruktozowy. Aromaty i barwniki poprawiają dodatkowo podstawowe walory produktu decydujące o wyglądzie i pobudzające apetyt. Zagęszczające substancje zapewniają natomiast delikatną, gładką konsystencję. Rolę zagęszczacza przeważnie pełni skrobia ziemniaczana, żelatyna wieprzowa, karagen, skrobia modyfikowana, albo pektyna. Dodatki do żywności są ukryte pod nazwami złożonymi z litery E i numeru.
Niemniej nie wolno popadać w paranoję podczas codziennych zakupów. Część substancji oznaczonych tego typu symbolami to naturalne dodatki do żywności. Tytułem przykładu można wskazać na witaminę C, która jest znana także jako kwas askorbinowy widniejący na etykiecie pod nazwą E300. Poza tym, niektóre syntetyczne związki są uważane za neutralne. Świeże i nieprzetworzone produkty powinny dominować w jadłospisie. Nie trzeba rezygnować z wysoko przetworzonego pokarmu. Wystarczy go ograniczyć i być mądrym konsumentem. Poniżej zostały przedstawione dodatki do żywności, które można znaleźć na etykietach, jakimi są opatrzone produkty.
Barwniki w żywności
Warto zapamiętać, że barwniki są oznaczone numerami od E100. Do najbardziej popularnych substancji barwiących zalicza się tartrazynę (E102). Można znaleźć ją w napojach w proszku i sztucznie produkowanych miodach. Tartrazyna jest też dodawana do owocowych ekstraktów, napojów, dżemów i galaretek oraz do zup typu instant. Wspomniany barwnik może być szkodliwy dla osób chorych na astmę. Tartrazyna może spowodować u astmatyków reakcje alergiczne, depresję i bezsenność, a także zaburzenia koncentracji i nadpobudliwość. Barwnik w zestawieniu z benzoesanami może sprzyjać rozwojowi ADHD u dzieci.
E104 – chinolinowa żółcień
Chinolinowa żółcień widnieje na etykietach pod symbolem E104. Można znaleźć ją w galaretkach, tabletkach do ssania przeciw kaszlowi oraz w napojach gazowanych i lodach. Żółcień chinolinowa może powodować zaczerwienienie i wysypkę. Obecnie są prowadzone badania nad potencjalnym wpływem tego barwnika na rozwój nowotworów wątroby. Chinolinowa żółcień może powodować nadpobudliwość u dzieci. Barwnik może być szczególnie niebezpieczny dla osób, które są uczulone na aspirynę i dla osób chorych na astmę.
E110 żółć pomarańczowa
Oprócz chinolinowej żółcieni w produktach można znaleźć także inny barwnik nawiązujący do koloru słońca. Żółć pomarańczowa kryje się pod symbolem E110. Widnieje ona na etykietach gum do żucia, marmolad, zup instant, musztard, a nawet płatków zbożowych. Żółć pomarańczowa może powodować nasilenie objawów astmy. Obecnie są prowadzone badania nad wpływem wspomnianego barwnika na występowanie nadpobudliwości u dzieci oraz rozwój nowotworów wątroby.
E122 – azorubiny
Astmatycy powinni unikać także azorubiny, która widnieje na etykietach pod symbolem E122. Może ona powodować nadpobudliwość i jest niebezpieczna dla osób chorych na astę. Znajdziemy ją między innymi w aromatyzowanych napojach, budyniach, lodach oraz cukierniczych i piekarniczych wyrobach. Dla astmatyków niebezpieczny jest także amarant (E123), który ponadto wykazuje działanie mutagenne i może działać rakotwórczo. Amarant znajduje się między innymi w ciastach w proszku, kaszach, płatkach zbożowych i napojach alkoholowych. Znajduje się on także w galaretkach i przetworach z czarnej porzeczki.
E124 – czerwień koszenilowa
Czerwień koszenilowa widnieje pod symbolem E124. Możemy znaleźć ją w kolorowych napojach alkoholowych, budyniach, lodach, a także w wyrobach cukierniczych i piekarniczych. Czerwień koszenilowa jest niebezpieczna dla astmatyków oraz może wywoływać ADHD u dzieci. Erytozyna jest kolejnym sztucznym barwnikiem. Występuje ona pod symbolem E127 w owocach konserwowanych i koktajlach zawierających wiśnie. Barwnik może powodować problemy z koncentracją. Badania wykazały, że jest on szkodliwy dla osób cierpiących na choroby tarczycy.
E131 – błękit patentowy
Błękit patentowy (E131) występuje w barwionych słodyczach i lodach. Barwnik może powodować uwalnianie histaminy, dlatego jest uważany za substancję szkodliwą dla alergików.
E132 – indygotyn
Indygotyn (E132) najczęściej znajduje się na etykietach słodyczy, wypieków, herbatników, lodów i napojów. Może wywoływać reakcje alergiczne oraz nadpobudliwość. Obecnie są prowadzone badania nad potencjalnym działaniem rakotwórczym.
E142 – zieleń
Zieleń występuje w słodyczach, lodach i kremach. Na etykietach widnieje ona pod symbolem E142. Może ona powodować reakcje alergiczne i astmę.
E150-150d – karmel
Niektóre barwniki wywołują natomiast dolegliwości żołądkowo – jelitowe. Tytułem przykładu można wskazać karmel (E150a – 150d), który znajduje się w rozpuszczalnych herbatach, słodyczach i alkoholach.
E151 – czerń brylantowa
Czerń brylantowa (E151) jest natomiast niebezpieczna dla osób, które są uczulone na salicylany. Może ona zostać przekształcona w szkodliwe związki. Znajduje się ona w wyrobach cukierniczych i galaretkach.
E173 – aluminium
Aluminium (E173) jest najbardziej szkodliwym barwnikiem. Stosuje się go wyłącznie do powlekania powierzchni ozdób przeznaczonych do wyrobów cukierniczych. Aluminium może powodować chorobę Alzheimera oraz choroby nerek i płuc. Poza tym, jest on toksyczny dla układu nerwowego i rozrodczego oraz krwiobiegu.
E180 – litorlubina
Do szkodliwych barwników zalicza się także litorlubinę (E180), która występuje w serach. Może ona powodować nadpobudliwość i bezsenność, reakcje alergiczne i problemy trawienne.
Szkodliwe konserwanty
E210 kwas benzoesowy i benzoesany (E211, E 212, E213)
Konserwanty kryją się pod symbolami E200 i kolejnymi. Do najbardziej znanych substancji konserwujących można zaliczyć kwas benzoesowy (E210) i benzoesany (E211-E213). Występują one w sokach owocowych, napojach i galaretkach oraz w sosach owocowych i warzywnych. Wymienione konserwanty mogą powodować reakcje alergiczne, podrażnienia śluzówki żołądka i jelit, a także wysypkę. Środki konserwujące mogą również powodować działanie rakotwórcze. Osoby uczulone na aspirynę powinny unikać wymienionych konserwantów jak ognia.
E214 ester etylowy kwasu p – hydroksy-benzoesowego
Pod krótkim symbolem E214 kryje się konserwant o bardzo długiej nazwie, a mianowicie ester etylowy kwasu p – hydroksy-benzoesowego. Występuje on w przetworach rybnych, margarynach, żelatynie spożywczej oraz w warzywach i owocach. Konserwant powoduje reakcje alergiczne oraz może wywołać działanie odurzające i skurcze mięśni.
E220 dwutlenek siarki i siarczany (E221, E222, E223, E224, E226, E227, E228)
Kolejna grupa związków konserwujących obejmuje dwutlenek siarki (E220) oraz siarczany (E221 – E228). Występują one w suszonych owocach i wiórkach kokosowych oraz w przyprawach i naturalnych sokach owocowych. Wspomniane wyżej symbole mogą widnieć na etykietach przetworów ziemniaczanych, chrzanu i koncentratów owocowych. Przyczyniają się one do niedoboru witaminy B12, reakcji alergicznych, bólów głowy i nudności. Wspomniane związki mogą również powodować zaburzenia pracy jelit i wywołać atak astmy.
E230 bifenyl, E231 ortofenylofenol, E232 ortofenylofenolan sodu
Kolejne konserwanty ukrywają się pod takimi symbolami, jak E230 (bifenyl), E231 (ortofenylofenol) i E232 (ortofenylofenolan sodu). Występują one w owocach cytrusowych, ponieważ stosuje się je w celu zapobiegania rozwojowi grzybów na owocach. Powodują one zakłócenie czynności skóry i reakcji alergicznych.
E249 azotyn III potasu E249 i E250 azotyn III sodu
Azotyn III potasu (E249) i azotyn III sodu (E250) występują głównie w wyrobach mięsnych, rybach i wędlinach. Sprzyjają one powstawaniu nowotworów, astmy i stanom zapalnych nerek. Przyczyniają się one do rozwoju chorób nowotworowych i astmy oraz nadciśnieniu.
E251 azotan V sodu i E252 azotan V potasu
Azotan V sodu (E251) i azotan V potasu (E252) występują w wędlinach, serach i mięsie. Wspomniane konserwanty mogą powodować astmę i duszności oraz stany zapalne nerek i zawroty głowy.
Przeciwutleniacze
Przeciwutleniacze mogą kojarzyć się ze zdrowymi antyoksydantami znajdującymi się w owocach i warzywach. Niemniej w przypadku dodatków do żywności chodzi o syntetyczne substancje oznaczone symbolami E300. Należą do nich galusan propylu (E310), oktylu (E311) i dodecylu (312). Występują one w płatkach ziemniaczanych i gumie do żucia. Powodują one reakcje alergiczne i wysypkę. Inne związki z tej grupy to BHA (E320) oraz BH (E321).
Winiany sodu (E335) i winiany potasu (E336) występują w wyrobach cukierniczych i piekarskich. Mogą one powodować efekt przeczyszczający.
Emulgatory w produktach spożywczych
E400 kwas alginowy
Emulgatory są oznaczone symbolami E400. Jednym z nich jest kwas alginowy (E400), który dodaje się do dżemów, galaretek, marmolad i budyniów, a nawet do produktów przeznaczonych dla niemowląt. Wspomniany emulgator jest natomiast niebezpieczny dla kobiet w ciąży i może sprzyjać obniżeniu poziomu minerałów w organizmie.
E407 karagen
Karagen (E407) jest emulgatorem, który występuje w pasteryzowanych śmietankach, dżemach i galaretkach. Dodaje się go również do marmolad, mleka w proszku i mleka zagęszczonego. Karagen negatywnie wpływa na pracę układu pokarmowego obniżając wchłanianie składników mineralnych.
E450 difosforany
Difosforany (E450) występują w soli, przetworach mięsnych, sosach i napojach. Można znaleźć je także w wysoko przetworzonych produktach. Difosforany mogą obniżać przyswajalność żelaza, wapnia i magnezu. Wspomniane związki mogą zatem pogłębić osteoporozę i pogorszyć metabolizm.
E461 metyloceluloza
Z kolei metyloceluloza (E61) przyczynia się do dolegliwości żołądkowo – jelitowych. Występuje ona w wędlinach, produktach rybnych i mięsnych.
Wzmacniacze smaku – glutaminian sodu i inne
Wzmacniacze smaku poprawiają apetyt i sprawiają, że produkt po prostu lepiej smakuje, więc konsument ma ochotę na kolejną porcję. Najbardziej popularną substancją wzmacniającą smak jest glutaminian sodu (E621), wokół którego narosło już wiele mitów. Według niektórych źródeł jest on szkodliwy, według innych jest szkodliwy tylko dla osób, które są na niego uczulone. Środowisko dietetyczne skłania się ku drugiemu stanowisku. U osób wrażliwych na glutaminian sodu mogą wystąpić takie dolegliwości, jak problemy astmatyczne, bóle głowy, pogorszenie wzroku, nudności, bezsenność, pogorszenie wzroku i osłabienie oraz otyłość. Glutaminian sodu wchodzi w skład koncentratów spożywczych, zup i dań typu instant, przypraw, sosów w proszku, konserw i wędlin.
Glutaminian potasu (E622) występuje w spożywczych koncentratach, zupkach i daniach typu instant oraz w konserwach i wędlinach. Może on powodować przyspieszone tętno i bóle głowy. Wspomniany wzmacniacz smaku niekiedy przyczynia się także do osłabienia, nudności i bezsenności oraz sprzyja otyłości.
Inozydian sodu (E631) występuje w takich samych produktach, jak wyżej wymienione. Produkty zawierające ten składnik nie powinny znaleźć się w jadłospisie osób cierpiących na kamicę nerkową.
Zamienniki cukru
Aspartam (E951) i sacharyna (E954)
Wbrew pozorom produkty o obniżonej zawartości cukru bądź oznaczone hasłem „bez cukru” mogą być bardziej szkodliwe dla zdrowia niż te tradycyjne. Mowa o aspartamie (E951) i sacharynie (E954). Aspartam wchodzi w skład różnych produktów, podobnie jak sacharyna. Tytułem przykładu można wskazać dietetyczne artykuły spożywcze (tzw. low carb), marmolady i dżemy, a także płatki zbożowe, konserwy rybne, pieczywo, soki owocowe bez cukru i tak dalej.
Najlepiej sprawdzać przed zakupem, czy na etykiecie nie widnieje jeden ze wspomnianych symboli. Zaskakujące jest to, że choć aspartam jest bardzo szkodliwy, nie został wycofany z grona dozwolonych dodatków do żywności.
W świetle aktualnej wiedzy sztuczny słodzik może sprzyjać rozwojowi białaczki, chorób układu nerwowego i chorób nowotworowych (rak piersi, rak płuc). Osoby posiadające wrażliwy układ trawienny podatny na zaburzenia żołądkowo – jelitowe powinny szczególnie unikać aspartamu. Sacharyna jest mniej szkodliwa dla organizmu, ale nie neutralna. Może ona powodować choroby nowotworowe pęcherza.
