Znieczulenie podczas porodu – rodzaje, statystyki, refundacja przez NFZ i praktyczne informacje

Poród to wyjątkowe, ale też często bolesne wydarzenie w życiu kobiety. Współczesna medycyna oferuje różnorodne metody łagodzenia bólu porodowego – zarówno niefarmakologiczne, jak i farmakologiczne. W Polsce dostępność niektórych form znieczulenia, zwłaszcza zewnątrzoponowego, stopniowo się poprawia, lecz nadal nie jest na poziomie europejskich standardów.

1. Metody łagodzenia bólu porodowego

Sposoby niefarmakologiczne

Stosowane najczęściej w początkowej fazie porodu (faza rozwierania), wspierają naturalny przebieg porodu i mogą znacząco poprawić komfort kobiety:

• Ciepła kąpiel – rozluźnia mięśnie i zmniejsza napięcie.
• Masaż – może być wykonywany przez partnera, doule lub personel medyczny.
• Ćwiczenia oddechowe – kontrolowany oddech zmniejsza napięcie i poprawia dotlenienie.

Metody te są całkowicie bezpieczne i mogą być stosowane samodzielnie lub jako uzupełnienie metod farmakologicznych.

Sposoby farmakologiczne

Stosowane są zazwyczaj w aktywnej fazie porodu (po osiągnięciu ok. 3–4 cm rozwarcia) lub w zależności od sytuacji klinicznej:

• Analgezja wziewna (gaz rozweselający) – mieszanina podtlenku azotu i tlenu. Działa szybko i może być stosowana przez rodzącą samodzielnie.
• Znieczulenie zewnątrzoponowe (ZZO) – najbardziej efektywna forma farmakologicznego łagodzenia bólu. Polega na podaniu środka znieczulającego do przestrzeni zewnątrzoponowej kręgosłupa.
• Znieczulenie podpajęczynówkowe – stosowane głównie przy cesarskim cięciu. Działa natychmiastowo i zapewnia pełne znieczulenie dolnej części ciała.
• Znieczulenie ogólne – stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. pilne cięcie cesarskie, przeciwwskazania do innych metod). Kobieta jest nieprzytomna.

2. Kiedy stosuje się znieczulenie?

• Faza utajona (do 3 cm rozwarcia): rekomendowane są metody niefarmakologiczne (TENS, kąpiel, masaż, oddechy).
• Faza aktywna (3–7 cm rozwarcia): można podać znieczulenie zewnątrzoponowe lub wziewne.
• Faza przejściowa i II okres porodu (parcie): kontynuacja wcześniej podanego znieczulenia (np. ZZO). Niektóre szpitale ograniczają podanie ZZO po osiągnięciu pełnego rozwarcia.
• Cięcie cesarskie (planowane lub nagłe): znieczulenie podpajęczynówkowe lub ogólne.

3. Statystyki dotyczące stosowania znieczulenia w Polsce

• W 2023 roku tylko 17% porodów siłami natury odbyło się z zastosowaniem znieczulenia zewnątrzoponowego.
• Średnia europejska wynosi około 40%.
• W województwach takich jak wielkopolskie odsetek porodów ze znieczuleniem był bliski zeru (0,2%).
• Główne przeszkody to brak anestezjologów oraz organizacja pracy szpitali.

4. Refundacja znieczulenia przez NFZ

• Znieczulenie zewnątrzoponowe jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia – kobieta nie ponosi dodatkowych kosztów.
• Koszt jednego znieczulenia to ponad 1100 zł, pokrywany przez NFZ.
• Od lipca 2024 roku wprowadzono system premiowania: szpitale otrzymują dodatkowe środki, jeśli przekroczą określony procent porodów ze znieczuleniem (10%, 20%, 35%).
• Szpitale, które nie osiągną progu 5%, otrzymają niższe finansowanie za porody naturalne.

5. Prawa pacjentki

• Kobieta ma prawo do łagodzenia bólu i dostępu do znieczulenia – jest to jedno z podstawowych praw pacjenta.
• Brak realnej możliwości skorzystania ze znieczulenia (np. brak anestezjologa) może stanowić naruszenie prawa do godności i opieki medycznej.

Podsumowanie

Znieczulenie porodowe w Polsce wciąż nie jest standardem, mimo że prawo i refundacja przez NFZ to umożliwiają. Zwiększenie dostępności znieczulenia wymaga przede wszystkim rozwiązań systemowych i kadrowych. Kobieta powinna być informowana o wszystkich dostępnych opcjach – zarówno farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych – oraz mieć możliwość ich wyboru zgodnie z własnymi potrzebami i sytuacją medyczną.