Dziedziczenie alergii pokarmowej i jej objawy a nietolerancja pokarmowa
Niepożądane reakcje na pokarm mogą mieć różne podłoże. Alergia pokarmowa to niepożądana reakcja organizmu na pokarm o podłożu immunologicznym, czyli takim, w którym objawy zależą od nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. Często różne niespecyficzne objawy kliniczne obecne u dzieci, głównie ze strony przewodu pokarmowego, nie są skutkiem alergii, ale tak zwanej nadwrażliwości niealergicznej. Dlatego należy pamiętać o konieczności rozróżniania nadwrażliwości na pokarm, czyli niealergicznej niepożądanej reakcji na pokarm, od alergii pokarmowej, czyli nadwrażliwości alergicznej.
Nadwrażliwość niealergiczna nierzadko jest skutkiem np. niedoboru enzymów niezbędnych w prawidłowym trawieniu niektórych cukrów (najpowszechniejsza jest nietolerancja laktozy, czyli niedobór laktazy), reakcji na produkty zawierające niektóre substancje, takie jak histamina, tyramina, serotonina lub reakcji na produkty, które wyzwalają uwalnianie tych substancji w organizmie. Alergia pokarmowa to z kolei reakcja na spożyty pokarm wynikająca z błędnego rozpoznania pokarmu przez układ immunologiczny (odpornościowy) jako szkodliwego (mimo, że szkodliwy nie jest). Dla ustalenia właściwego postępowania konieczna jest konsultacja lekarska.
Dla alergii charakterystyczna jest różnorodność objawów klinicznych, ich zmienność oraz częsta swoista transformacja zwana marszem alergicznym (po ukończeniu objawów ze strony przewodu pokarmowego mogą pojawić się stopniowo objawy ze strony układu oddechowego). Nieprawidłowa odpowiedź układu immunologicznego polega na tym, że niektóre składniki pokarmowe są rozpoznawane przez układ odpornościowy jako „szkodliwe”, efektem czego jest wyzwolenie reakcji skutkującej charakterystycznymi zespołami objawów klinicznych. Z alergią potocznie najczęściej kojarzy się podwyższone IgE, jednak nie zawsze tak jest. Niektóre reakcje alergiczne mogą być wywołane w różnych mechanizmach – właśnie IgE zależnym (związanym z nadmierną produkcją przeciwciał IgE), jak i IgE niezależnym oraz mieszanym. Oznacza to, że w diagnostyce alergii można się posiłkować oznaczaniem IgE, ale nie zawsze wynik ujemny wyklucza alergię.
Warto wiedzieć, że reakcja alergiczna nie występuje przy pierwszym kontakcie z alergenem – organizm potrzebuje bowiem czasu, aby doszło do wytworzenia reakcji, której skutkiem jest wystąpienie objawów choroby. Alergia na pokarm obserwowana jest najczęściej w wieku niemowlęcym i wczesnodziecięcym, z uwagi na słabo rozwinięty i niedojrzały jeszcze układ immunologiczny i pokarmowy. Uważa się, że alergie na pokarmy występują u 6-8% dzieci. Zdecydowana większość reakcji alergicznych u dzieci jest wywołana przez kilka pokarmów. Są to: mleko krowie (nawet u 2-3% niemowląt), jajo kurze, soja czy ryby. Dla różnych grup wiekowych charakterystyczne są inne alergeny pokarmowe wywołujące swoisty zespół objawów klinicznych.
Ryzyko rozwoju alergii bardzo zależy od predyspozycji rodzinnych. I tak jeżeli u obydwojga rodziców dziecka występuje ta sama choroba atopowa, to ryzyko choroby u dzieci wynosi aż 50-80%, gdy choroby występują u obydwojga rodziców, ale są to inne choroby, to ryzyko alergii u dzieci wynosi 40-60%, gdy choroba alergiczna jest u jednego rodzeństwa lub jednego z rodziców, to ryzyko choroby wynosi od 20% do 40%. W przypadku nieobciążonego wywiadu rodzinnego ryzyko rozwoju alergii u dziecka wynosi od 5% do 15%.
Objawy alergii pokarmowej najczęściej dotyczą przewodu pokarmowego. Mogą to być: nasilone kolki, bóle brzucha, nasilone ulewania i wymioty, biegunki z domieszką śluzu i krwi, ale również uporczywe zaparcia. Drugie pod względem częstości występowania są objawy ze strony skóry. Są to przede wszystkim charakterystyczne zmiany skórne – atopowe zapalenie skóry, ale również wysypka, obrzęk, pokrzywka czy świąd skóry. Rzadziej obserwujemy objawy ze strony układu oddechowego: przewlekły katar, blokada nosa, kaszel, duszność, częste infekcje. Mogą też występować objawy ze strony oczu: świąd, przekrwienie spojówek, łzawienie. Stopień nasilenia objawów zależy od wielu czynników, np. od wieku czy stopnia alergenności pokarmu. Warto wiedzieć, że w przypadku niektórych pokarmów (głównie warzyw czy owoców) alergenność może zmniejszać się po obróbce termicznej danego pokarmu (np. po ugotowaniu jest mniejsza).
Najczęstszą alergią pokarmową w przypadku niemowląt i małych dzieci jest alergia na białka mleka krowiego. Częstym alergenem jest również soja. W leczeniu alergii najważniejsze jest unikanie kontaktu z alergenem pokarmowym. U dziecka uczulonego na białko mleka krowiego przez czas trwania choroby w diecie nie może pojawić się mleko ani produkty nabiałowe. Ustalenie zróżnicowanej i zbilansowanej diety małego alergika jest trudne. Szczęśliwie są dostępne na rynku preparaty polecane szczególnie do urozmaicania diety niemowląt alergików.