Problemy z apetytem występujące u dzieci między pierwszym a piątym rokiem życia zgłaszane przez rodziców pediatrom nie są przeważnie powodem do obaw. Niechęć do jedzenia nie zawsze jest oznaką problemów ze zdrowiem.
Łaknienie dzieci w wieku od pierwszego do piątego roku życia jest odpowiednie do wieku i tempa rozwoju. Problemem są natomiast zbyt duże oczekiwania rodziców, które mogą wywołać u dziecka niepokój. Nakłanianie malucha do zjedzenia większej porcji poprzez stosowanie gróźb lub kar może paradoksalnie jeszcze bardziej zmniejszyć apetyt.
Spis treści
Zdiagnozowanie problemu
W przypadku zgłoszenia się rodziców do lekarza, pediatra bada dziecko i zbiera wywiad. Przeprowadzenie badania przedmiotowego i pozyskanie informacji w lekarskim wywiadzie pozwala wykluczyć występowanie przewlekłej bądź ostrej choroby. Zmniejszone łaknienie lub całkowita niechęć do spożywania pokarmu mogą świadczyć o wielu schorzeniach. Lekarz zapoznaje się z dietą dziecka, ponieważ na podstawie tego typu informacji można stwierdzić, czy jadłospis jest skomponowany odpowiednio do potrzeb żywieniowych malucha.
Problemy z niejadkiem
Niechęć do jedzenia posiłków występuje u około 24 – 35% dzieci w wieku niemowlęcym i przedszkolnym. Brak apetytu u malucha może wywołać niepotrzebne zmartwienia i konflikty w rodzinie. Tymczasem rozwiązanie problemu jest według lekarzy pediatrów bardzo proste. Wystarczy uświadomić rodzicom, jakie są rzeczywiste potrzeby żywieniowe maluchów. Efektywne karmienie dzieci odpowiednio do ich wieku i tempa rozwoju, a także unikanie stosowania przymusu podczas posiłków jest najbardziej rozsądnym rozwiązaniem.
Przyczyny zmniejszonego łaknienia
W pierwszym roku życia przeciętne niemowlę przybiera na wadze o około 7 kg, a długość ciała dziecka zwiększa się średnio o 21 cm. W drugim roku życia wzrost masy ciała powinien być mniejszy (ok. 2 – 3 kg). Tempo rozwoju nadal jest jednak wysokie, bo dwulatek może urosnąć nawet o 12 cm. Między drugim a piątym rokiem życia dynamika tempa rozwoju nieco spada. Maluch rośnie w tempie 6 – 8 cm rocznie, a przyrost masy ciała powinien wynosić w granicach 1 – 2 kg. Wiąże się z tym zmniejszone łaknienie.
Szczupłe maluchy mają mniejszy apetyt, co jest przez rodziców odbierane jako zaburzenie. Niechęć do jedzenia może być potęgowana poprzez wysiłki podejmowane przez opiekunów nakłaniających dzieci do zjedzenia posiłku. Tymczasem zmniejszone łaknienie jest fizjologicznie uzasadnione. Zdrowe dziecko potrafi utrzymać równowagę energetyczną i uniknąć niedożywienia. Poza tym, maluch w wieku poniemowlęcym zaczyna kształtować swoją niezależność. Przejawia się to między innymi w samodzielnym spożywaniu posiłków i wyborze pokarmów. Wówczas namawianie dziecka do zjedzenia innego produktu lub większej porcji może wywołać jego opór, a tym samym niechęć do jedzenia.
Awersja do nowych pokarmów
U maluchów można zaobserwować niechęć do nowych pokarmów. Tego typu zachowania określane przez rodziców wybrzydzaniem są naturalne. Rozwiązaniem rzekomego problemu jest wielokrotne podawanie dziecku nowych produktów. Dziecko z czasem nauczy się akceptować różne smaki, a być może polubi je. Niemniej bardzo istotne jest przy tym, aby podawanie maluchowi nowych rodzajów pokarmu odbywało się bez przymusu ich spożywania. W przeciwnym razie efekt będzie wręcz odwrotny.
Wpływ jadłospisu na apetyt
Zmniejszone łaknienie może wynikać nie tyle z fizjologicznych zmian czy też z awersji do nowych smaków. Czasem przyczyna tkwi w nieprawidłowo skomponowanej diecie. Jadłospis bogaty w nadmierne ilości słodyczy i napojów wpływa na zmniejszenie apetytu na inne pokarmy. Nie jest to korzystne dla rozwoju malucha, ponieważ obniżona jakość odżywcza pokarmu może spowodować niedożywienie, w tym niedobór minerałów i witaminy ważnych z perspektywy rozwoju malucha. Zaburzenia apetytu mogą wynikać także z podjadania między głównymi posiłkami. Dopuszcza się zjadanie dwóch przekąsek w ciągu dnia – podwieczorka i drugiego śniadania. Wtedy maluch z apetytem zje planowe posiłki.
Czynniki psychologiczne a apetyt
Niechęć do jedzenia może być sygnałem, że dziecko potrzebuje poświęcenia mu więcej czasu i uwagi. Poprzez odmowę spożycia pokarmu maluch próbuje zwrócić na siebie uwagę. Tego typu zachowania mogą być też sygnałem nieprawidłowo kształtujących się relacji między dzieckiem a rodzicem. Inne przyczyny zmniejszonego apetytu związane ściśle ze sferą psychologiczną dotyczą stosowania nieprawidłowych metod karmienia. Tytułem przykładu można wskazać na stosowanie gróźb i kar, próśb bądź przekupstwa. Prawidłowym sposobem zachęcenia malucha do zjedzenia pożywnego, zdrowego posiłku jest natomiast czułe spojrzenie, albo stosowanie słownych pochwał. Dzieci bardzo często naśladują inne osoby, w tym przeważnie rodziców i rówieśników. Odmawianie spożywania posiłków przez rodzeństwo, albo inne dzieci może wywołać u malucha niechęć do spożycia produktu. Chcąc zatem skutecznie zachęcić dziecko do spożycia nowego produktu wystarczy pokazać mu, że jest smaczne i być dla niego wzorem godnym naśladowania. Niemały wpływ na apetyt malucha ma atmosfera towarzysząca spożywaniu posiłków. Bardzo ważne jest udzielanie wskazówek i zachowanie tolerancyjnej postawy względem dziecka. Sprzeczki i negatywne emocje mają negatywny wpływ na apetyt. Nie powinno się stawiać dziecku zbyt wygórowanych wymagań odnośnie do zachowania przy stole, nieadekwatnych do jego wieku. W ten sposób również można zwiększyć niechęć do spożywania pokarmów.
Ocena zaburzeń apetytu
Lekarz zbiera dokładny wywiad, aby na podstawie uzyskanych informacji ocenić, czy odmowa jedzenia wynika z fizjologicznego zmniejszenia łaknienia, czy też jest związana z rozwojem określonych chorób. Pediatra zapoznaje się z jadłospisem dziecka z kilku dni. Rodzice powinni przez około 3 – 7 dni zapisywać produkty spożywane przez malucha i ich porcje. Należy notować także informacje dotyczące atmosfery podczas zjadania posiłków i czas potrzebny dziecku na spożycie pokarmu. Niepokojące jest zmniejszenie łaknienia pojawiające się nagle i dotyczące nie pojedynczych produktów, ale wszystkich rodzajów pokarmów. W takim przypadku konieczne jest wykonanie dodatkowych badań pozwalających na wykluczenie ostrych bądź przewlekłych chorób, których obraz kliniczny obejmuje jadłowstręt. Zmniejszenie apetytu może wynikać także ze stosowania niektórych leków.
Badanie przedmiotowe
Badanie przedmiotowe jest jednym z podstawowych elementów diagnostyki. Pomaga ono wykluczyć przyczyny gorszego łaknienia i znaleźć źródło problemu. Podczas badania przedmiotowego lekarz określa wysokość i masę ciała oraz oblicza BMI. Jeżeli na podstawie wymienionych informacji rozwój dziecka przebiega prawidłowo rzekome zaburzenia apetytu są związane z fizjologicznym zmniejszeniem apetytu.
Rady dla rodziców
Porcje spożywanego pokarmu u dzieci między drugim a piątym rokiem życia są dostosowane do wolniejszego tempa ich rozwoju. Rodzice powinni być świadomi tego, że są odpowiedzialni za rodzaje pokarmu spożywane przez dziecko i powinni wybierać takie produkty, które są adekwatne do wielu malucha. Błędem jest natomiast ingerowanie w wielkość porcji zjadanych przez dziecko, chyba że istnieje ryzyko przejedzenia. Wprowadzając do diety malucha nowe pokarmy warto podawać je początkowo w stosunkowo małych porcjach. Następnie wraz z wiekiem należy zwiększać ilość porcji, ale odpowiednio do apetytu dziecka.
Przekąski powinny być serwowane między głównymi posiłkami, a zatem między śniadaniem i obiadem oraz między obiadem a kolacją. Przekąski powinny być bogate w substancje odżywcze. Zaleca się, aby podawać dzieciom pokarm stały, ponieważ soki, mleko i inne napoje mogą zmniejszać apetyt na zjedzenie głównych posiłków. Dzieci nie powinny być przymuszane ani nakłaniane do spożywania pokarmów. Czas siedzenia przy stole w przypadku najmłodszych członków rodziny powinien wynosić nie dłużej niż 20 minut. Gdy pora posiłku się skończy należy zebrać jedzenie ze stołu. Można je podać w czasie następnego posiłku bądź jako przekąskę.
Sposoby pobudzania apetytu
Zarówno zabawa, jak i wysiłek fizyczny znacznie pobudzają łaknienie u dzieci. Niemniej co za dużo, to niezdrowo. Nadmiernie rozbawione i zmęczone maluchy raczej nie będą miały ochotę na zjedzenie posiłku. Przed jego podaniem warto zadbać o to, aby dziecko wyciszyło się. Kwadrans przerwy w zabawie pozwoli mu na odpowiednie przygotowanie się do posiłku i wyciszenie. W czasie zjadania posiłku nie powinno się rozpraszać malucha zabawkami, książkami ani programami telewizyjnymi. Rodzice powinni domagać się zachowania przy stole odpowiedniego do wieku malca. Kwestia dyscypliny w czasie posiłków może być przyczyną konfliktów, a smutek i płacz nie sprzyjają apetytowi. Warto zadbać o rodzinną atmosferę podczas wspólnych posiłków.
Przeważnie nie występują żadne wskazania do podawania środków, które pobudzałyby łaknienie, np. cyproheptadyny. Gdyby występowały niedobory żywieniowe spowodowane niską jakością odżywczą pokarmu i zjadaniem zbyt małych porcji warto natomiast rozważyć stosowanie suplementów z witaminami i minerałami. Suplementacja nie zastąpi jednak zbilansowanej diety, o którą rodzice powinni dbać.
Podsumowanie
Podsumowując powyższe rozważania na temat zaburzeń apetytu u dzieci należy stwierdzić, że w większości przypadków zmniejszone łaknienie ma fizjologiczne podłoże. Dzieci prawidłowo się rozwijające i zdrowo wyglądające jedzą mniej, ponieważ tempo wzrostu staje się wolniejsze. Prawidłowy rozwój fizyczny dziecka można ocenić poprzez regularne korzystanie z siatek centylowych. W razie niepokojących objawów jadłowstrętu należy udać się do pediatry, który zbierze wywiad i przeprowadzi przedmiotowe badanie. Bez względu na podłoże zmniejszonego apetytu nie należy zmuszać dziecka do spożywania pokarmu, ponieważ wywoła to jego opór i spotęguje problem.
